Εισαγωγή: Βιλνέβ και Χέρμπερτ
Στις απέραντες ερήμους του Αρράκις και τα μακρινά βάθη του γαλαξία, χιλιάδες χρόνια από τώρα, είμαστε τυχεροί να ταξιδέψουμε για άλλη μια φορά απ’ τις κινηματογραφικές μας αίθουσες, χάρη στον οραματικό Ντένις Βιλνέβ, ο οποίος με τις δυο εξαιρετικές ταινίες (Dune και Dune: Part Two), έχει ήδη γράψει ιστορία. Έχοντας καταφέρει να κάνει κατανοητό και ενδιαφέρον τον αχανή και πολυσύνθετο κόσμο του Φρανκ Χέρμπερτ στην πρώτη ταινία, στην δεύτερη απλώς «σηκώνει αμμοθύελλες». Κάπως έτσι θα βιώσει ο μέσος θεατής την εμπειρία αυτής της ταινίας: Σαν να τον χτυπά μια θύελλα διέγερσης αισθήσεων και πνεύματος, παλμικά κύματα συναισθημάτων, βιώματα που ορίζουν το κινηματογραφικό δέος. Η αισθητική και δραματουργική της αρτιότητα σε συνδυασμό με την αναζωογονητική της απήχηση στον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας έχουν πλέον αναθεωρήσει την διαχωριστική γραμμή μεταξύ δυνατού και αδύνατου στα κινηματογραφικά δεδομένα του σήμερα.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο το εξαιρετικό «περιτύλιγμα» της ταινίας, αυτό που θα την ξεχωρίζει στο βάθος των χρόνων. Το αληθινό επίτευγμα είναι ότι ο Βιλνέβ κατάφερε να εμφυσήσει μέσα σε κάθε σκηνή το θεματικό βάθος και πνεύμα του πρωτότυπου βιβλίου, τιμώντας έτσι το όραμα και τις ιδέες του σεβαστού συγγραφέα. Επεξηγώντας, η περιπέτεια και ο αγώνας των χαρακτήρων προς τους σκοπούς τους στον φανταστικό αυτό κόσμο δεν είναι παρά ένα παραπλανητικό επικάλυμμα -ο «αμμόλοφος». Ενώ στο υπόβαθρο της πλοκής -στις «σκιές των αμμόλοφων»- κεντρικός πυρήνας της ιστορίας είναι τα αυστηρά διαχρονικά μαθήματα μιας μεγάλης τραγωδίας…
Η μεγάλη τραγωδία
Η κεντρική ιστορία περιληπτικά αφορά στην άνοδο του Πωλ Ατρείδη, από έφηβος, προβληματισμένος με την έκβαση της μοίρας του και την βαριά κληρονομιά του Οίκου του, σε έναν χαρισματικό ηγέτη (Μεσσία) που θα ξεσηκώσει τον λαό του Αρράκις (Φρέμεν) ενάντια στην καταπίεση, και θα τον καθοδηγήσει στον δρόμο προς την απελευθέρωση και την μεταμόρφωση του πλανήτη σε «Πράσινο Παράδεισο», ως την απόλυτη εξιλέωση των αιώνιων αγώνων αντίστασης. Με την πρώτη ματιά, η ιστορία μοιάζει κλασική. Ο «Εκλεκτός» που θα εκπληρώσει τις προφητείες, θα αποτινάξει το «κακό» και θα φέρει ένα καλύτερο αύριο. Βέβαια, η όλη κλασική ρομαντική ιστορία ανατρέπεται μόλις συνειδητοποιήσει κανείς αυτό που ο Φρανκ Χέρμπερτ ήθελε να προσέξουμε εξαρχής: ότι ο Πωλ Ατρείδης δεν είναι ήρωας!
Ο Πωλ σφετερίζεται τον αυτοκρατορικό θρόνο και οδηγεί τα φανατισμένα πλήθη των «τυφλών» υποστηρικτών του (το μπλε χρώμα στα μάτια των Φρέμεν εδώ θα μπορούσε να ερμηνευθεί συμβολικά) σε θρησκευτική εκστρατεία. Διεξάγει σε γαλαξιακό επίπεδο «Ιερό Πόλεμο» (Τζιχάντ) σε όσους λαούς και Οίκους αρνούνται να υποταχθούν στις τυραννικές του διαθέσεις. Συνέπεια αυτού του πολέμου είναι δισεκατομμύρια νεκρών και μια κατακερματισμένη ανθρωπότητα. Η εξέλιξη των παραπάνω γεγονότων ξεφεύγει από τις δύο ταινίες του Βιλνέβ προς την τρίτη επερχόμενη ταινία. Ωστόσο, παρατηρούμε ψήγματα αυτής της σκοτεινής έκβασης του «Ιερού Πολέμου» σε διάσπαρτες σκηνές, ως οράματα του Πωλ.
Αυτή η φιγούρα του χαρισματικού ηγέτη, λοιπόν, του οποίου τους «αγνούς» σκοπούς υποστηρίζαμε, συμπάσχοντας με την άδικη μεταχείριση των Φρέμεν, κατέληξε να μας προδίδει με τον πιο τραγικό τρόπο. Όταν η εξουσία έφτασε στα χέρια του, μολύνθηκε από αυτή, και έφτασε στο σημείο να θεωρεί τον εαυτό του αναμφισβήτητο, έως και Θεό. Ταυτόχρονα, οι οπαδοί του φανατίζονταν όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα δισεκατομμύρια ανθρώπων να υποφέρουν για χρόνια και να εξοντώνονται στο όνομα του, κάτω από την σιδηρά πυγμή του.
Το «ιεραποστολικό» αντίκτυπο του Dune
Ποιο είναι το μάθημα της μεγάλης τραγωδίας; Όπως το έθεσε ο Φρανκ Χέρμπερτ: «Μην εμπιστεύεσαι ηγέτες να χαίρουν του αλάθητου». Είναι γονιδιακή η βαθιά ανάγκη μας, από την εποχή των νομάδων ακόμα, να εναποθέτουμε τις τύχες μας σε ηγέτες που υπόσχονται μια κάποια καθοδήγηση. Οι ηγέτες έχουν την τάση να «εκτρέφουν» ακολούθους, δομές εξουσίας που τείνουν -όπως έχει αποδείξει πολλές φορές η ιστορία αδιαμφισβήτητα- να προσελκύουν τους πιο επιρρεπείς στη διαφθορά.
Τι συμβαίνει όταν ακολουθούμε ηγέτες χωρίς περιθώρια αμφισβήτησης; Μεταμορφωνόμαστε, πριν καν το καταλάβουμε, σε φανατικοί οπαδοί και εξελικτικά σε μια μορφή αίρεσης. Χάνουμε την επαφή μας με την πραγματικότητα και λησμονούμε το χάρισμα της ελεύθερης σκέψης και της αυτοκριτικής μας. Ηγέτες, είτε ως πολιτικοί είτε ως θρησκευτικοί εκφραστές, υιοθετούν πολλές φορές τα βήματα ενός «Μεσσία». Αναπόφευκτα οδηγούν σε μοιραία λάθη και παραλείψεις, που τείνουν να πολλαπλασιάζονται από τον αριθμό των ακολούθων τους. Σε κρίσιμους καιρούς μάλιστα, όταν τους δίνεται αρκετή εξουσία και απολαμβάνουν το ασύδοτο της κυριαρχίας τους, είναι ικανοί να επιφέρουν μεγάλες τραγωδίες. Τα παραδείγματα της ιστορίας είναι πολλά και εξόφθαλμα.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως το «Dune», δεν είναι απλώς ένα ταξίδι επιστημονικής φαντασίας, αλλά κάτι πολύ παραπάνω: ένας θρησκευτικός-πολιτικός σχολιασμός. Ο Φρανκ Χέρμπερτ με την πρωτότυπη σειρά βιβλίων του τότε και μέσα από τον Βιλνέβ του σήμερα, τονίζει την ανάγκη της δυσπιστίας και της αμφισβήτησης ως τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας μας. Οι δημοκρατίες βασίζονται πάνω σε αυτή την ιδέα. Τα συστήματα των κυβερνήσεων και η πίστη σε θρησκείες, θα πρέπει να δαμάζονται και να συγκρατούνται μέσω της αμφισβήτησης, αλλιώς αρχίζουν να «μολύνουν». Σε αυτό το σημείο, τονίζεται και η ανάγκη να εμπιστευόμαστε τους θεσμούς. Καθώς, εξουσία χωρίς αντίβαρα, διαχωρισμούς και αναστολές, οδηγεί νομοτελειακά -σύμφωνα με τις αξίες της δημοκρατίας- τον άνθρωπο στην διαφθορά και την αποσάθρωση των αρχών και των ιδανικών του.
Τα μηνύματα του «Dune» αφορούν στις επόμενες γενιές και στην στάση ευθύνης που μοιραζόμαστε όλοι μας για το μέλλον που θα τους παραδώσουμε. «Δυστυχώς, οι απόγονοι δεν ψηφίζουν», είχε πει ο Χέρμπερτ. Ο κίνδυνος της τυφλής πίστης και του φανατισμού στη σημερινή εποχή εντείνεται ακόμη περισσότερο, όταν πλέον η τεχνολογία μας έδωσε τα εργαλεία να αυτοκαταστραφούμε. Ας αφήσουμε τη φαντασία μας να σοκαριστεί για λίγο από το ενδεχόμενο να πέσουν αυτά τα εργαλεία στα χέρια ενός τέτοιου ηγέτη. Διότι, ίσως η δυστοπική επιστημονική φαντασία να μην είναι τόσο «φαντασία» τελικά, αλλά το μέλλον που ελλοχεύει να γίνει παρόν.
Επίλογος:
Ο Βιλνέβ, έχοντας επαναφέρει στο σήμερα, πιθανότατα την πιο επιδραστική ιστορία επιστημονικής φαντασίας, καταφέρνει επιτυχώς να φέρει στο προσκήνιο και τα μηνύματα της. Ο Φράνκ Χέρμπερτ μέσα από την έκσταση φαντασίας που μας προσφέρει, ακουμπώντας ενθαρρυντικά στον ώμο όλες τις νέες γενιές, μας νουθετεί να μην παύουμε ποτέ να αναρωτιόμαστε και να αμφισβητούμε. Κυρίως όμως, να σκεφτόμαστε από μόνοι μας και να μην ξεχνάμε ποτέ ότι κυρίαρχοι της ζωής μας είμαστε πάντα εμείς.
Comments