«Οι Άγγλοι νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι, επειδή εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους κάθε πέντε χρόνια, πλην όμως είναι ελεύθεροι μόνον μια μέρα κάθε πέντε χρόνια – την ημέρα των εκλογών»
-Ζαν Ζακ Ρουσσώ.
Μία φράση στην οποία συμπυκνώνεται με αριστοτεχνικό τρόπο η λειτουργία της σημερινής λεγόμενης δημοκρατίας, στην οποία ο ρόλος του πολίτη έχει εκφυλλιστεί σημαντικά. Η συμμετοχή του πολίτη στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων αρχίζει και τελειώνει στην επιλογή των αντιπροσώπων του, των επαγγελματιών πολιτικών. Ουσιαστικά, ο πολίτης του σήμερα αρνείται την ελευθερία του και την παραχωρεί στους ικανούς αντιπροσώπους του, παραδεχόμενος ότι ο ίδιος είναι ανίκανος να αυτοκυβερνηθεί.
Τι είναι δημοκρατία λοιπόν; Δημοκρατία είναι το πολίτευμα της έμπρακτης λαϊκής κυριαρχίας, αποτελείται από τη λέξη δήμος (λαός) και κράτος (εξουσία, δύναμη), είναι η εξουσία του λαού. Συναντάται στην αρχαία Αθήνα, όπου όλοι οι ελεύθεροι πολίτες αποφάσιζαν οι ίδιοι για τις υποθέσεις τους στην εκκλησία του Δήμου, το κατεξοχήν δημοκρατικό όργανο εξουσίας της αρχαίας Αθήνας. Σήμερα ο όρος της λαϊκής κυριαρχίας βρίσκεται μόνο στα γραπτά Συντάγματα των φιλελεύθερων δημοκρατιών, με τη σκληρή πραγματικότητα να μαρτυρά ακριβώς το αντίθετο. Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες ο πολίτης αρνείται την ελευθερία του, διότι ελευθερία δεν είναι η επιλογή καναλιού στην τηλεόραση ή η επιλογή της ομορφότερης καφετέριας το πρωί, αλλά να αποφασίζει ο ίδιος ο λαός για τα πιο σημαντικά ζητήματα της ζωής του και όχι μια μειοψηφία ανθρώπων, εκλεγμένων ή μη. Με μια σχετική ευκολία και απογοήτευση μπορεί να παρατηρήσει κανείς το γεγονός ότι ο λαός δεν αποφασίζει, απλώς μένει θεατής των αποφάσεων και την ημέρα των εκλογών επιτελεί το «δημοκρατικό» του καθήκον, ψηφίζει και κάθεται μπροστά στην τηλεόρασή του, παρακολουθώντας τα αποτελέσματα των εκλογών με την ίδια πνευματική και διανοητική προσήλωση με την οποία βλέπει ένα τηλεπαιχνίδι. Δυστυχώς για τον ίδιο το συγκεκριμένο τηλεπαιχνίδι τυχαίνει να επηρεάζει άμεσα τη ζωή του. Αυτό είναι το επίπεδο της δημοκρατίας στην εποχή μας.
Η έννοια της αντιπροσώπευσης δίνει μία ψευδαίσθηση συμμετοχής στις διαδικασίες παραγωγής πολιτικής και λήψης αποφάσεων, ενώ στην πράξη ο άνθρωπος αλλοτριώνεται πολιτικά (διότι δεν είναι δυνατόν για διάστημα χρόνων να εκπροσωπείται από άλλους, χωρίς καν να έχει τη δυνατότητα ανάκλησής τους) και απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την πολιτική. Είναι η ίδια η φύση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που απομακρύνει τον κόσμο από την πολιτική ή ακριβέστερα την μικροπολιτική των κομμάτων κ.λπ. και τους σπρώχνει στην ενασχόληση των ιδιωτικών δραστηριοτήτων τους.
Μίλησα για μικροπολιτική (με μεγάλη επιείκεια), καθώς ο κυρίαρχος στόχος των πολιτικών αυτών είναι είτε η άνοδος είτε η παραμονή τους στην εξουσία με κάθε μέσο, με τις εξαιρέσεις να εξαφανίζονται από τον χάρτη ή να αφομοιώνονται στην όλη λειτουργία του συστήματος. Μέσα σε αυτό το αλλοτριωμένο από την ίδια του τη βάση πολιτικό σύστημα η απόσταση του πολίτη από την εξουσία και την πολιτική διογκώνεται και η «ανάγκη» για τους «ειδικούς» αυξάνεται. Ο Αριστοτέλης όριζε ως πολίτη αυτόν ο οποίος είναι ικανός να κυβερνήσει και να κυβερνηθεί, με τον σημερινό «πολίτη» μόνο να κυβερνιέται και την αναλογία κυβερνώντων-κυβερνωμένων να είναι στην καλύτερη των περιπτώσεων 1 προς 10.000.
Στην αθηναϊκή δημοκρατία οι εκλογές με τον τρόπο που τις γνωρίζουμε εμείς σήμερα ήταν κάτι το άγνωστο. Ψήφιζαν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες άμεσα για τα θέματα της πόλης, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου τρίτου. Εκλογές διεξάγονταν για εξειδικευμένα ζητήματα, όπως ο στρατός και η ηγεσία του. Στα δημόσια αξιώματα (βουλευτής στη βουλή των πεντακοσίων, δικαστές κ.λπ.) η επιλογή γινόταν με κλήρο, διότι πίστευαν πως η πολιτική δεν περιορίζεται στους ειδήμονες, αλλά είναι υπόθεση όλων και ισχύει η αρχή της πλειοψηφίας.
Ο αντίλογος είναι το γεγονός ύπαρξης της δουλείας, καθώς και ο αποκλεισμός αυτών, των μετοίκων και των γυναικών από τις δημοκρατικές διαδικασίες. Καταρχάς, δουλεία δεν υπήρχε με τη σημασία της σκλαβιάς, όπως π.χ. η σκλαβιά των μαύρων στην Αμερική τον 19ο αιώνα, αλλά απολάμβαναν μία καλή μεταχείριση (τηρουμένων των αναλογιών), με κάποιους μάλιστα να έχουν και ιδιοκτησία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δουλεία είναι κάτι το κατακριτέο και το αποτρόπαιο, όμως δουλεία υπήρχε παντού και με σκληρότερο τρόπο από την αρχαία Αθήνα, δημοκρατία όμως όχι.
Όσο για τους μετοίκους (ξένους) και τις γυναίκες, στον δυτικό κόσμο ακόμη ένας ξένος χρειάζεται κάποιο χρονικό διάστημα για την απόκτηση των πολιτικών του δικαιωμάτων και οι γυναίκες δυστυχώς μόλις τον περασμένο αιώνα απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα. Στόχος δεν είναι ο εκθειασμός της αθηναϊκής δημοκρατίας ως ένα πρότυπο προς μίμηση, αλλά ο θαυμασμός και το ερέθισμα για βαθιά έρευνα και μελέτη της μοναδικής φοράς στην ανθρωπότητα που υπήρξε ταύτιση κυβερνώντων και κυβερνωμένων, σαφέστατα με τα ελαττώματά της.
Εν κατακλείδι, στην εποχή μας δεν υπάρχουν δημοκρατίες, αλλά το πολύ-πολύ, για να δανειστώ έναν όρο του μεγάλου στοχαστή Κορνήλιου Καστοριάδη, φιλελεύθερες ολιγαρχίες. Δεν τρέφω αυταπάτες ότι με το πάτημα ενός κουμπιού θα ανέβει κατακόρυφα η στάθμη της δημοκρατίας ούτε ότι η αθηναϊκή δημοκρατία είναι δυνατόν να αντιγραφεί στο σήμερα, ωστόσο η συνειδητοποίηση των σημερινών τεράστιων διαστάσεων προβλημάτων και των αιτίων τους και η κριτική ανάλυση αυτών, καθώς και η έμπνευση από το παρελθόν για το σήμερα, είναι μια καλή αρχή.
Comments