Λογισμικό Predator: Ένα βήμα πιο κοντά στο «1984»

Μελετώντας τις πρόσφατες αποκαλύψεις για το σκάνδαλο παρακολουθήσεων δημοσιογράφων αλλά και αρχηγών πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα επανήλθε στο νου μου το λογοτεχνικό έργο του Τζώρτζ Όργουελ –χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός δυστοπικού και ανελεύθερου κόσμου– το «1984».

Η πλοκή του μυθιστορήματος έχει ως εξής. Σε ένα μακρινό, φανταστικό μέλλον, το έτος 1984, η Μεγάλη Βρετανία έχει μετατραπεί σε μέρος της ολοκληρωτικής υπερδύναμης με το όνομα Ωκεανία, η οποία κυβερνάται από ένα και μοναδικό κόμμα. Ο αυταρχικός ηγέτης της Ωκεανίας ή αλλιώς « Ο Μεγάλος Αδερφός» έχει αναπτύξει γύρω του μια κουλτούρα προσωπολατρίας μέσα από τις τακτικές των μηχανισμών πλύσεως του εγκεφάλου από τα πιο ικανά στελέχη του κόμματος όπως την αστυνομία της σκέψης, ενώ παράλληλα επικρατεί σκληρή κρατική παρακολούθηση, τρομακτική διαστρέβλωση των γεγονότων και αδιάκοπη προπαγάνδα. Ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, Ουϊνστον Σμιθ, υπάλληλος στο Υπουργείο της Αλήθειας νιώθει απέχθεια για τον Μεγάλο Αδερφό και το Κόμμα και σκέφτεται κρυφά να εξεγερθεί, καταγράφοντας τους προβληματισμούς του στο προσωπικό του ημερολόγιο. Αργότερα συνάπτει ερωτική σχέση με τη συνάδελφό του Τζούλια, που ενοχλείται έντονα και αυτή από την παρουσία του Μεγάλου αδερφού και τον ασφυκτικό έλεγχο του κόμματος. Μέσα από την παράνομη σχέση τους προσπαθούν να αντιδράσουν στις πιέσεις του συστήματος και να ανακτήσουν τη χαμένη τους ελευθερία, όπως πριν να έρθει το κόμμα στην εξουσία. Στο τέλος όμως κανένας από τους δύο δεν μπορεί να ξεφύγει από την παρακολούθηση του Μεγάλου Αδερφού και τιμωρούνται για το «έγκλημά» τους.

Ένα σημαντικό στοιχείο του μυθιστορήματος αποτελεί η λογοκρισία. Το «Υπουργείο Αλήθειας» είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο της πληροφορίας στις ειδήσεις, την ψυχαγωγία, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Στον τομέα όπου δουλεύει ο Ουϊνστον διαστρεβλώνουν και σβήνουν ονόματα και φωτογραφίες ανθρώπων που θεωρούνται «εχθρικοί» προς το κόμμα εξουσίας. Ταυτόχρονα στις οθόνες του υπολογιστή όλα τα στοιχεία παραποιούνται, για να δείξουν πρόοδο, ακόμα και όταν η πραγματικότητα είναι διαφορετική.

Η λογοκρισία δεν είναι το μόνο ζήτημα που θέτει ο Όργουελ. Ανακύπτει το φαινόμενο της παρακολούθησης. Υπάρχει ελάχιστη έως μηδαμινή ιδιωτικότητα, αφού o κάθε πολίτης βρίσκεται κάτω από συνεχή παρακολούθηση από τις αρχές με τη χρήση γιγαντοοθόνης σε όλα τα σπίτια όπου και τους γίνεται υπενθύμιση πως « Ο Μεγάλος αδερφός είναι εδώ και σας παρακολουθεί!», ώστε να προσέχουν σε κάθε τους κίνηση. Παρόμοιες γιγαντοοθόνες βρίσκονται στους χώρους εργασίας και σε δημόσια θέα μαζί με κρυμμένα μικρόφωνα που μαγνητοσκοπούν. Η αλληλογραφία ανοίγεται και διαβάζεται από μέλη της κυβέρνησης, πριν παραδοθεί.

Το ζοφερό καθεστώς παρακολούθησης και ολοκληρωτισμού δεν σταματά εκεί. Η αποκαλούμενη «αστυνομία σκέψης» (thought police) έχει ως στόχο να κάνει τους πολίτες πειθήνιους και να περιορίζει την ελευθερία της σκέψης τους, τιμωρώντας έτσι το «έγκλημα της σκέψης» τους (thought crime). Έγκλημα σκέψης θεωρείται η πολιτικά μη ορθή ιδέα, η οποία έρχεται να αντιταχθεί και να αμφισβητήσει τον πυρήνα της κρατικής ιδεολογίας. Η αστυνομία της σκέψης προσλαμβάνει μυστικούς πράκτορες που παριστάνουν τους απλούς πολίτες και ταυτόχρονα καταγράφουν υπονομευτικές συμπεριφορές. Ακόμη και η ελάχιστη υποψία έχει ως συνέπεια την άμεση σύλληψη και φυλάκιση.

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι το βασικό ζήτημα που απασχολούσε τον συγγραφέα ήταν οι συνέπειες της εγκαθίδρυσης ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος συνεχούς παρακολούθησης, ανελευθερίας και αυταρχισμού.

Στον κόσμο του 21ου αιώνα μια κατάσταση σαν αυτή που περιέγραψα φαντάζει τρομακτική και συνάμα αδιανόητη. Ωστόσο τα πρόσφατα γεγονότα μάς αποδεικνύουν έμπρακτα πως δεν απέχει τόσο πολύ από την πραγματικότητα.

Στις 21 Ιουλίου η ισραηλινή εφημερίδα «Haaretz» αποκαλύπτει τη χρήση μυστηριώδους ισραηλινού λογισμικού κατασκοπείας σε χώρα της ΕΕ, δηλ. την Ελλάδα, με την ονομασία «πρεντέιτορ», με στόχο τον Έλληνα δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη, ερευνητή δημοσιογράφο στο CNNGreece, ο οποίος έχει συνεργαστεί με ξένα αμερικάνικα έντυπα. Διαπιστώθηκε ότι το συγκεκριμένο πρόσωπο δέχτηκε επίθεση–υποκλοπή περιεχομένου από το συγκεκριμένο λογισμικό μετά από εγκληματολογική ανάλυση του τηλεφώνου του. Μάλιστα η Haaretz διαθέτει ενδείξεις ότι η ελληνική κυβέρνηση είναι πελάτης της ισραηλινής εταιρείας Cytrox και είτε προμηθεύεται εκείνη το λογισμικό κατασκοπείας είτε έχει πελάτες–ιδιώτες στη χώρα.

Τι είναι όμως το predator και ποιες είναι οι λειτουργίες του; Πρόκειται για ένα εργαλείο παρακολούθησης που προσφέρει στον χειριστή του πλήρη και διαρκή πρόσβαση στην κινητή συσκευή του στόχου. Το Predator επιτρέπει στον χειριστή να κάνει εξαγωγή μυστικών κωδικών, αρχείων, φωτογραφιών, ιστορικού περιήγησης στο διαδίκτυο, επαφών, καθώς επίσης και δεδομένων ταυτότητας. Μπορεί να τραβήξει στιγμιότυπα οθόνης, να καταγράφει τις καταχωρήσεις του χρήστη και επίσης μπορεί να ενεργοποιεί το μικρόφωνο και την κάμερα της συσκευής. Το Predator επιτρέπει επίσης στον χειριστή του να καταγράφει οποιασδήποτε μορφής γραπτά μηνύματα που αποστέλλονται ή λαμβάνονται, καθώς επίσης απλών τηλεφωνικών κλήσεων.

Σχεδόν μια εβδομάδα αργότερα στις 30 Ιουλίου ο επικεφαλής της ΕΥΠ Παναγιώτης Κοντολέων, παραδέχθηκε ότι πράγματι παρακολουθούσαν τον δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη, αλλά ότι αυτό έγινε κατόπιν αιτήματος ξένων υπηρεσιών.

Το λογισμικό παρακολούθησης “predator” δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο εναντίον του δημοσιογράφου Κουκάκη. Στις 25 Ιουλίου ο Νίκος Ανδρουλάκης, Πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής, κατέθεσε μηνυτήρια αναφορά στον Άρειο Πάγο για απόπειρα παγίδευσης του κινητού του τηλεφώνου από το λογισμικό κατασκοπείας “Predator”. Στις 3 Αυγούστου η επιτροπή της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου Πληροφοριών αποφάσισε να συγκροτήσει επιτροπή, για να ερευνήσει τις καταγγελίες του Νίκου Ανδρουλάκη, αρχηγού του Κινήματος Αλλαγής. Σύμφωνα με τα ευρήματα της επιτροπής η απόφαση για την παρακολούθηση ελήφθη από την ΕΥΠ πριν από ένα χρόνο περίπου, με άδεια εισαγγελέα (!) όταν ο Νίκος Ανδρουλάκης συμμετείχε σε επιτροπή της ευρωβουλής για τις σχέσεις ΕΕ – Κίνας, ενώ η παρακολούθηση του σταμάτησε, όταν συμπληρώθηκαν τρεις μήνες, όταν και εκλέχθηκε πρόεδρος του ΚΙΝΑΛ.

Στις 5 Αυγούστου, μετά τις αποκαλύψεις της έρευνας της εξεταστικής επιτροπής για τις παρακολουθήσεις Ανδρουλάκη και Κουκάκη, ο διοικητής της ΕΥΠ Παναγιώτης Κοντολέων παραιτήθηκε του αξιώματός του, αφού παραδέχθηκε πως η ΕΥΠ παρακολουθούσε συντονισμένα τον Πρόεδρο του κόμματος και έκανε λόγο για «λανθασμένες ενέργειες στις παρακολουθήσεις». Την ίδια μέρα παραιτείται και ο υπεύθυνος του Πολιτικού γραφείου του ΠΘ Γρηγόρης Δημητριάδης στον οποίο είχε ανατεθεί ο κεντρικός έλεγχος της ΕΥΠ, αφού ο ΠΘ είχε διατάξει από τις πρώτες μέρες της νέας κυβέρνησης η ΕΥΠ να υπαχθεί στο γραφείο του ΠΘ, μια κίνηση που εξαρχής προκάλεσε απορία και προβληματισμό.

Το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων των δραστηριοτήτων δημοσιογράφων και πολιτικών προσώπων θα συνεχίσει να πυροδοτεί αντιδράσεις τους επόμενους μήνες, αφού το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί. Αυτό που προκαλεί ερωτήματα και προβληματισμούς είναι πώς τα λογισμικά κατασκοπείας χρησιμοποιούνται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, για να ελέγξουν και να περιορίσουν την ελευθερία έκφρασης των πολιτών, η οποία αποτελεί την ουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Το λογισμικό “predator” περιλαμβάνει -σε πρόωρο στάδιο και τηρουμένων όλων των αναλογιών- όλες τις μεθόδους παρακολούθησης και λογοκρισίας που περιέγραφε ο Όργουελ στο δυστοπικό μυθιστόρημά του «1984». Γίνεται σαφές λοιπόν ότι ο δυστοπικός κόσμος που περιέγραφε ο συγγραφέας στο βιβλίο του εμφανίζει πρώιμα χαρακτηριστικά στη σύγχρονη εποχή, κατά την οποία οι άνθρωποι βρίσκονται διαρκώς υπό έλεγχο και περιορισμό, χωρίς να έχουν ελευθερία δράσης. Παρόλα αυτά οι ίδιοι οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να αντισταθούν στη δημιουργία ανάλογων ολοκληρωτικών συνθηκών και να ανακτήσουν την ελευθερία τους, που τείνει να χάνεται σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό. Σε διαφορετική περίπτωση η κατάληξη του κόσμου θα είναι όπως την περιέγραψε ο Όργουελ λίγο καιρό πριν πεθάνει από φυματίωση στο εξοχικό του σπίτι στη ρεπόρτερ του BBC: «Εάν ψάχνεις για την εικόνα του μέλλοντος, σκέψου μια μπότα να πατάει πάνω στο πρόσωπο ενός ανθρώπου, για πάντα».